Dwie ważne uchwały Sądu Najwyższego – III CZP 80/22 oraz III CZP 81/22
W kwietniu 2022 roku zapadły dwie ważne uchwały Sądu Najwyższego, obie dotyczyły zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej związanej z funkcjonowaniem lotniska. Zagadnienia prawne do rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy były przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu, ale treść uchwał Sądu Najwyższego ma też doniosłe znaczenie dla roszczeń właścicieli nieruchomości ze strefy B obszaru ograniczonego użytkowania wokół Portu Lotniczego im. Lecha Wałęsy w Gdańsku.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu w obu sprawach zapytał Sąd Najwyższy:
Czy samo wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania z uwagi na niemożność zachowania standardów ochrony środowiska przed hałasem w związku z funkcjonowaniem lotniska (art. 135 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz. U. 2020.1219 ze zm.) może być uznane za ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, stanowiące samodzielną i wystarczającą podstawę powstania roszczenia odszkodowawczego z tytułu obniżenia wartości nieruchomości, przysługującego na podstawie art. 129 ust. 2 Prawa ochrony środowiska;
czy też
za „ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości” w rozumieniu przepisu art. 129 ust. 2 Prawa ochrony środowiska mogą być uznane wyłącznie szczegółowe postanowienia aktu ustanawiającego obszar ograniczonego użytkowania, w postaci enumeratywnie wymienionych tam nakazów, zakazów i zaleceń skierowanych do właścicieli nieruchomości (art. 135 ust. 3a Prawa ochrony środowiska).
W odpowiedzi na tak sformułowane zagadnienia prawne Sąd Najwyższy
oraz
podjął uchwały:
1. Wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania z uwagi na niemożność zachowania standardów ochrony środowiska przed hałasem w związku z funkcjonowaniem lotniska (art. 135 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1973) nie stanowi samodzielnej podstawy roszczenia odszkodowawczego z tytułu obniżenia wartości nieruchomości, określonego w art. 129 ust. 2 tej ustawy.
2. Za ograniczające sposób korzystania z nieruchomości w rozumieniu art. 129 ust. 2 ustawy mogą być uznane wyłącznie postanowienia aktu ustanawiającego obszar ograniczonego użytkowania określające nakazy, zakazy i zalecenia skierowane do właścicieli nieruchomości (art. 135 ust. 3a powyższej ustawy).
Jak wskazano w Biuletynie Izby Cywilnej Sądu Najwyższego:
„Przedstawione zagadnienie prawne związane jest z niejednolitą wykładnią art. 129 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2020 r., poz. 1219 ze zm. – dalej: p.o.ś.). Przedmiotem różnych ocen prawnych jest zawarte w tym przepisie pojęcie „ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości” w kontekście powstania odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu obniżenia wartości nieruchomości w związku z wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania.
Sąd Apelacyjny zauważył, że w orzecznictwie dominuje stanowisko, iż za tego rodzaju ograniczenie uznaje się samo ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania w związku z działaniem lotniska i wynikającą stąd niemożność zachowania standardów ochrony środowiska przed nadmiernym hałasem. Samo wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania ogranicza bowiem prawa właścicieli nieruchomości przez zmuszenie ich do znoszenia ponadnormatywnego hałasu z jednoczesnym pozbawieniem możliwości żądania zaniechania immisji przekraczającej standardy ochrony środowiska. Poza tym swoiście „stygmatyzuje” te nieruchomości poprzez ujemne oddziaływanie na ocenę ich atrakcyjności w oczach potencjalnego nabywcy, co skutkuje obniżeniem ich wartości rynkowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2010 r., III CZP 128/09, zob. także wyroki Sądu Najwyższego z 25 maja 2012 r., I CSK 509/11, OSNC 2013, nr 2, poz. 26; z 21 sierpnia 2013 r., II CSK 578/12, OSNC 2014, nr 4, poz. 47; z 24 listopada 2016 r., II CSK 113/16).
Wykładnia ta, choć powszechnie stosowana i akceptowana w judykaturze, spotkała się jednak z krytyką w literaturze przedmiotu. W doktrynie zarzuca się jej odejście w sposób nieuprawniony od wykładni językowej oraz naruszenie spójności regulacji zawartych w przepisach ustawy o ochronie środowiska dotyczących ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości z przyczyn związanych z ochroną środowiska.
Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę na możliwość dokonania odmiennej wykładni art. 129 ust. 2 p.o.ś., którą sformułował Sąd Najwyższy w wyroku z 20 kwietnia 2021 r., II CSKP 5/21, powołując się na szczególny charakter odpowiedzialności odszkodowawczej wynikającej z ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania, która ma charakter odpowiedzialności za szkodę „legalną”, wynikającą z działania uprawnionych organów na podstawie przepisów prawa. Odpowiedzialność adresata roszczeń odszkodowawczych, czyli podmiotu, którego działalność spowodowała wprowadzenie ograniczeń w związku z ustanowieniem obszaru ograniczonego użytkowania, ma zatem charakter ustawowy, a nie sprawczy, co oznacza brak odpowiedzialności na zasadach winy, ryzyka czy słuszności, a zarazem niemożność powoływania okoliczności ekskulpacyjnych i egzoneracyjnych.
Przepisy Prawa ochrony środowiska regulujące podstawy i zasady tej odpowiedzialności mają zatem charakter wyjątkowy, co oznacza konieczność ich ścisłej, restrykcyjnej interpretacji, stosownie do reguły wykładni wyrażonej w paremii exceptiones non sunt extendendae.
W konkluzji Sąd Najwyższy, dokonując interpretacji pojęcia „ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości”, odwołał się do utrwalonej wykładni analogicznego pojęcia funkcjonującego na gruncie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i uznał, że obejmuje ono swym zakresem jedynie zmiany wywołane szczegółowymi postanowieniami uchwały o utworzeniu obszaru ograniczonego użytkowania. Szkodzie relewantnej, z punktu widzenia art. 129 p.o.ś. odpowiadają zatem jedynie majątkowe następstwa wprowadzonych na terenie obszaru ograniczonego użytkowania enumeratywnie wymienionych nakazów, zakazów i zaleceń skierowanych do właścicieli nieruchomości.
Sąd Apelacyjny opowiedział się za przyjęciem wykładni art. 129 ust. 2 p.o.ś. wskazanej w wyroku Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2021 r., II CSKP 5/21. Jednocześnie uznał także doniosłość argumentów przemawiających na rzecz interpretacji przeciwnej.”
(o sprawie III CZP 80/22)
oraz
„Przedstawione zagadnienie prawne jest tożsame z zagadnieniem III CZP 80/22.
Sąd Apelacyjny wskazał na występowanie rozbieżności przy wykładni w art. 129 ust. 2 u.p.o.ś. Niejednolicie rozumiany jest bowiem zawarty w tym przepisie zwrot „ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości” określający przesłankę przypisania odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu obniżenia wartości nieruchomości w związku z wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania.
Sąd pytający zwrócił uwagę, że dotychczas w orzecznictwie przeważało podejście, że ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, o którym mowa w art. 129 ust. 2 u.p.o.ś. następuje poprzez ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania w związku z działaniem lotniska, gdyż ustanowienie takiego obszaru per se wskazuje na niemożność zachowania odpowiednich standardów środowiska na skutek nadmiernego hałasu emitowanego w ramach działalności lotniska. Z perspektywy właściciela nieruchomości znajdującej się w obszarze ograniczonego użytkowania następuje więc ograniczenie jego praw właścicielskich – jest on zmuszony do znoszenia ponadnormatywnego hałasu z jednoczesnym pozbawieniem możliwości żądania zaniechania immisji przekraczającej standardy ochrony środowiska naturalnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 24 lutego 2010 r., III CZP 128/09 oraz wyroki z 25 maja 2012 r., I CSK 509/11, OSNC 2013, nr 2, poz. 26, z 21 sierpnia 2013 r., II CSK 578/12, OSNC 2014, nr 4, poz. 47, z 24 listopada 2016 r., II CSK 113/16). Odmienne podejście interpretacyjne zaprezentowano natomiast w wyroku z 20 kwietnia 2021 r., II CSKP 5/21. W orzeczeniu tym wyrażono bowiem stanowisko, że odpowiedzialność z art. 129 ust. 2 u.p.o.ś. to odpowiedzialność za szkody wyrządzone poprzez legalne działania organów państwowych. Jest to odpowiedzialność ustawowa, a nie sprawcza, co wyłącza możliwość powoływania się okoliczności ekskulpacyjne i egzoneracyjne. Natomiast w kwestii rozumienia zwrotu „ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości” w judykacie tym zaznaczono, że obejmuje ono swoim zakresem jedynie zmiany wywołane szczegółowymi postanowieniami uchwały o ustanowieniu ograniczonego obszaru użytkowania. Szkoda z art. 129 ust. 2 u.p.o.ś. obejmować więc będzie wyłącznie majątkowe następstwa wprowadzonych na terenie obszaru ograniczonego użytkowania enumeratywnie wymienionych nakazów, zakazów i zaleceń skierowanych do właścicieli nieruchomości.
Sąd Apelacyjny wskazał, że przychyla się do stanowiska interpretacyjnego zaprezentowanego w wyroku z 30 kwietnia 2021 r., II CSKP 5/21. W jego ocenie nie jest właściwe, aby art. 129 ust. 2 u.p.o.ś. wykładać w sposób rozszerzający. Zasądzenie odszkodowania z art. 129 ust. 2 u.p.o.ś. powinno następować tylko przy stwierdzeniu in concreto ograniczeń korzystania z nieruchomości wynikających bezpośrednio z treści uchwały o ustanowieniu ograniczonego obszaru użytkowania. W tym względzie nie jest więc właściwe stwierdzenie, że nieruchomość znajduje się na terenie objętym uchwałą o ustanowieniu obszaru ograniczonego użytkowania. Zdaniem Sądu pytającego, taki wniosek wynika z odczytywania art. 129 ust. 2 u.p.o.ś. w powiązaniu z art. 135 ust. 3a u.p.o.ś. W art. 135 ust. 3a u.p.o.ś. wskazuje się, że uchwała o ustanowieniu obszaru ograniczonego użytkowania ma określać m.in. ograniczenia w zakresie przeznaczenia terenu i sposób korzystania z terenów. Ustawodawca uznaje więc, że stosowna uchwała ma kreować konkretne ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości. Zatem w oparciu o nakazy, zakazy i zalecenia statuowane w uchwale o ustanowieniu obszaru ograniczonego użytkowania należy ustalać dla konkretnej nieruchomości negatywne następstwa wynikające z ustanowienia takiego obszaru i dopiero w oparciu o te ustalenia właściwe jest orzekanie o odszkodowaniu z art. 129 ust. 2 p.u.o.ś.”
(o sprawie III CZP 81/22)
Więcej również w artykule:
https://www.prawo.pl/samorzad/halas-przy-lotniskach-wazna-uchwala-sadu-najwyzszego,514578.html
Brak komentarzy